- Happening – [ang.] ‘wydarzenie’, ‘dziać się’, ‘wydarzać się’. Wedle słów amerykańskiego artysty Allana Kaprowa:
„coś spontanicznego, coś, co po prostu się wydarza”
(zob.: www.britannica.com/biography/Allan-Kaprow) - Happening to jedna z form sztuki współczesnej, która polega na prowokowaniu spontanicznych działań i sytuacji. Co prawda happening może być do pewnego stopnia zaplanowany przez twórcę – reżysera zdarzenia, przynajmniej w zarysie, to jednak charakteryzuje go nieuporządkowanie. Ta dziedzina sztuki opiera się na dopuszczaniu ingerencji przypadku i spontanicznych zachowań – zarówno wykonawców (organizatorów), jak i odbiorców, co często skutkuje wywołaniem wśród publiczności szoku lub skandalu.
- Happening służy zamazywaniu granic pomiędzy życiem a sztuką, przekraczaniu reguł zwykłego codziennego funkcjonowania ludzi i obiektów, aktywizowaniu widza. Publiczność ma wejść w daną sytuację, doświadczyć jej i stać się częścią akcji.
- Historycznie początki happeningu datuje się na przełom lat 50. i 60. XX wieku. Nazwy tej po raz pierwszy użył w 1959 roku amerykański artysta Allan Kaprow w tytule swojej pracy „18 Happenings in 6 Parts” („18 happeningów w 6 częściach”). Happening uznawany jest za źródło wszystkich późniejszych sztuk performatywnych.
- Ta dziedzina sztuki wyłoniła się z teatralnych postulatów dadaizmu i surrealizmu, negujących tradycyjną formę teatru.
- Happening był jedną z podstawowych form działania międzynarodowego ruchu artystycznego Fluxus. Istotny wkład w rozwój tej formy wniósł również ruch artystyczny Akcjonistów Wiedeńskich.
- Najprostsza różnica między happeningiem a performansem polega na stopniu zaangażowania publiczności w dane wydarzenie sceniczne: happening opiera się na akcji podejmowanej przez publiczność, wymaga reakcji, natomiast przy performansie (w jego najczystszej formie), publiczność jest obserwatorem. Jednak granice pomiędzy tymi formami nierzadko się zacierają i obie współcześnie zalicza się do dziedziny sztuk performatywnych.
(Opracowanie na podstawie materiałów akademickich Martina Blaszka).
- www.encyklopediateatru.pl/hasla/80/happening
- ninateka.pl/kolekcja/sztuka-wspolczesna/alfabet-artykul/ksw-happening
- www.tate.org.uk/art/art-terms/h/happening – brytyjska galeria sztuki współczesnej Tate Modern nie tylko tłumaczy zagadnienia związane ze sztuką, ale też udostępnia wiele prac online.
- www.tate.org.uk/art/art-terms/p/performance-art
- Marvin Carlson, „Performans”, przełożyła Edyta Kubikowska, redakcja naukowa wydania polskiego Tomasz Kubikowski, Warszawa 2007.
- Richard Schechner, „Performatyka: wstęp”, przełożył Tomasz Kubikowski, Wrocław 2006.
- „Performatyka: terytoria” pod redakcją Ewy Bal i Dariusza Kosińskiego, Kraków 2017.
- Artystą, który spopularyzował happening w polskiej sztuce był Tadeusz Kantor, który w 1965 roku, po powrocie z Nowego Jorku, zrealizował pierwsze polskie happeningi – „Cricotage” oraz „Linię podziału”.
- Kantor to reżyser, twórca happeningów, malarz, scenograf, pisarz, teoretyk sztuki, aktor we własnych przedstawieniach oraz wykładowca krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Urodzony w 1915 roku w Wielopolu Skrzyńskim w Tarnowskiem, zmarł w 1990 roku w Krakowie, niedługo przed premierą swojego ostatniego spektaklu „Dziś są moje urodziny”.
- Tadeusz Kantor jest artystą szeroko rozpoznawalnym na świecie jako wybitna, oryginalna osobowość teatru XX wieku, twórca własnej grupy teatralnej i autorskich, eksperymentalnych spektakli, łączących plastyczną formę z osobistym, emocjonalnym przekazem.
- W 1967 roku stworzył jeden z najbardziej znanych polskich happeningów, czyli: „Panoramiczny happening morski”: w jednej z jego czterech części na zaimprowizowanym podium, ustawionym w morzu, stał dyrygent we fraku (Edward Krasiński), który dyrygował falami. Kolejnym punktem przełomowym występu było pojawienie się motocyklów, a następnie jeźdźca na koniu. W zwieńczeniu tej części dyrygent wystrzelił z rakietnicy, czym przywołał do siebie łódkę, a następnie obrzucił ludzi rybami i, na koniec, przykrył się frakiem.
Zdjęcia z happeningu można zobaczyć na stronie Muzeum Sztuki Współczesnej w Warszawie: artmuseum.pl/pl/archiwum/archiwum-eustachego-kossakowskiego/27
„Powiedzieć o Kantorze, iż należy on do grona najwybitniejszych artystów polskich drugiej połowy dwudziestego wieku, to powiedzieć niewiele. Dla sztuki polskiej jest on tym, kim dla sztuki niemieckiej jest Joseph Beuys, a dla amerykańskiej Andy Warhol. Twórca zupełnie osobnej wizji teatru, aktywny uczestnik neoawangardowych rewolucji, oryginalny teoretyk, innowator głęboko osadzony w tradycji, malarz antymalarski, happener-heretyk, ironiczny konceptualista – to tylko niektóre z jego licznych wizerunków. Poza tym wszystkim, był Kantor niestrudzonym animatorem artystycznego życia w powojennej Polsce, można by rzec – jedną z jego głównych sił napędowych. O jego wielkości nie tyle decyduje jego twórczość, ile on sam pojęty jako całość, jako swego rodzaju Gesamtkunstwerk, na który składa się jego sztuka, jego teoria i jego życie”.
(Jarosław Suchan, kurator wystawy „Tadeusz Kantor. Niemożliwe”, cyt. za: https://culture.pl/pl/tworca/tadeusz-kantor, dostęp 20.10.2020).
„To nie jest postawa artystyczna! – ten wyrzut, często kierowany przez Tadeusza Kantora do kolegów malarzy i do współpracowników w teatrze, był zarzutem poważnym. Kantor stał bowiem na straży niepodzielności dzieła i nierozerwalności z postawą jego twórcy. I to na każdym szczeblu powstawania przedstawienia. Artyzmu żądał od wszystkich z nim pracujących: aktorów i rzemieślników, akustyków i zaopatrzeniowców, inżynierów dźwięku i menedżerów, konstruktorów jego maszyn i obiektów, a nawet administratorów. Dlatego też Kantor wszystkich swoich “kooperantów” kochał i nienawidził równie silnie. Aktorzy – rzecz jasna – byli na pierwszym miejscu”.
(Krzysztof Miklaszewski, fragment książki „Kantor od kuchni”, cyt. za: Janusz R. Kowalczyk, Kantor w anegdotach, https://culture.pl/pl/artykul/kantor-w-anegdotach, dostęp 20.10.2020).
- Cricoteka– została założona w Krakowie w 1980 roku z inicjatywy Tadeusza Kantora jako żywe archiwum Teatru Cricot 2. W Cricotece przechowuje się, prezentuje oraz dba o kolekcję dzieł teatralnych ze spektakli Tadeusza Kantora. Cricoteka to jednocześnie muzeum, archiwum, galeria i ośrodek badań.
Zobacz: www.cricoteka.pl/pl/
- Materiał filmowy zrealizowany przez Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, gdzie można posłuchać samego Kantora, podczas tworzenia jednego z jego najbardziej rozpoznawalnych dzieł, czyli „Umarłej Klasy”www.youtube.com/watch?v=dVvtkbceZmc
- www.encyklopediateatru.pl/autorzy/609/tadeusz-kantor
- culture.pl/pl/tworca/tadeusz-kantor
- culture.pl/pl/artykul/5-najwazniejszych-happeningow-kantora
- culture.pl/pl/artykul/kantor-w-anegdotach
- Krzysztof Pleśniarowicz, „Kantor”, Warszawa 2018.
- Krzysztof Miklaszewski, „Kantor od kuchni”, Warszawa 2003.
Martin Blaszk, adiunkt w Instytucie Anglistyki i Amerykanistyki na Uniwersytecie Gdańskim. Autor wystaw, instalacji i performansów prezentowanych w Wielkiej Brytanii i w Polsce. Współzałożyciel i członek kolektywów artystycznych ,,studio szkic” i „kowboj.pl”. Autor książki „Happening In Education – Theoretical Issues” oraz artykułów o happeningu i kreatywności w nauczaniu. W ramach współpracy z Between.Pomiędzy realizował happeningi w Sopocie, Gdańsku, Elblągu i w Płocku.