Tancerze wychodzą w miasto

Tancerze wychodzą w miasto: Sopocki Teatr Tańca

W tym rozdziale prezentujemy Państwu film Sopockiego Teatru Tańca, „To wszystko tutaj”, który został zrealizowany we współpracy z Fundacją Between.Pomiędzy. Utwór, inspirowany twórczością Samuela Becketta, stanowi ciekawy przykład tego, w jaki sposób literatura współgra z językiem teatru tańca, przyczyniając się do powstania nowego wymiaru sztuki. W części merytorycznej rozdziału prezentujemy definicję pojęcia teatru tańca i zarys historii tej dziedziny sztuki, wspominamy również o kilku ważnych teatrach tańca w Polsce i na świecie. Ponadto przywołujemy szczegółowe informacje dotyczące działań Sopockiego Teatru Tańca, a także przydatne fakty o Samuelu Becketcie (więcej wiadomości odnoszących się do twórczości irlandzkiego noblisty zamieszczamy w rozdziale ósmym). Konspekty mają za zadanie przybliżyć uczniom zjawisko teatru tańca oraz pomóc w zrozumieniu pojęcia intertekstualności w sztuce.

Pliki do pobrania

Nauczyciel

Uczeń

Ogólny

Zestaw trzech konspektów stanowi pakiet edukacyjny przypisany do jednego z piętnastu tematów składających się na projekt Between.Kosmopolis: 2020. Konspekty bazują na materiale audiowizualnym, a ich forma i język różnią się w zależności od przewidywanego odbiorcy. Konspekt pierwszy przeznaczony jest dla nauczyciela i stanowi scenariusz lekcji, drugi stworzony został z myślą o osobach zainteresowanych samokształceniem, a trzeci ma profil ogólny.

W Rodziale XI skupiamy się na twórczości Sopockiego Teatru Tańca. Prezentujemy film „To wszystko tutaj”, w którym artyści inspirowali się utworami Samuela Becketta, irlandzkiego noblisty z 1969 roku. Nagranie wykorzystuje język teatru tańca i osadzone jest w przestrzeni miasta Sopot.

Film „To wszystko tutaj”

STT w pandemii

MERYTORYCZNE WIADOMOŚCI

Krótka historia:

Początków teatru tańca szukać należy w latach 20-tych XX wieku, kiedy to zaczęto cenić naturalność i swobodę ciała.

(Zob. A. Iwańska, Teatr tańca - dzieje pojęcia, „Ogrody Nauk i Sztuk” 2011, nr 1, s. 295).

Wówczas to:

  • Isadora Duncan tworzy free dance, czyli taneczną improwizację inspirowaną jej emocjami;
  • powstaje balet ekspresjonistyczny, który odchodzi od tradycyjnych ruchów i muzyki na rzecz słuchania własnego ciała i jego rytmu;
  • opierając się na free dance i balecie ekspresjonistycznym Mary Wigman tworzy taniec wyrazisty, w którym liczą się emocje. Jest on negacją wszystkich reguł, a kompozycje taneczne odzwierciedlają bardziej uczucia niż konkretne fabuły;
  • twórczość Kurta Joossa wprowadza elementy, które do dzisiaj ważne są dla teatru tańca: każdy tancerz tworzy spektakl, podstawowym środkiem wyrazu jest ciało, oprawa wizualna charakteryzuje się prostotą, a członkowie publiczności traktowani są jako partnerzy.

Ponadto:

  • Teatr tańca, czyli dance theatre, to określenie europejskie, wywiedzione z nazwy Tanztheater, ale stosowane też do innych form w Europie, jak np.: słynny Nederlands Dans Theater w Holandii, Vincent Dance Theatre w Wielkiej Brytanii, Polski Teatr Tańca, czy Sopocki Teatr Tańca.
  • W 1973 roku w Niemczech Pina Bausch zakłada swój teatr, co staje się przełomowym wydarzeniem dla rozwoju Tanztheater (warto tu wspomnieć o Pinie Bausch i polecić uczniom film inspirowany jej życiem i twórczością).
  • Pina Bausch zasłynęła powiedzeniem: „Interesuje mnie nie tyle, jak ludzie się poruszają, lecz raczej, co nimi porusza”.
  • Co ciekawe, również w 1973 roku powstaje Polski Teatr Tańca w Poznaniu.
  • W przypadku amerykańskiego tańca współczesnego nie używamy terminu „teatr tańca”, a mówimy o: 1) modern dance, 2) post modern dance(new wave) oraz 3) next wave (lata 80-te).
  • Amerykanie stosują najczęściej określenie dance company, czego przykładem mogą być zespoły Trisha Brown Dance Company oraz Bill T. Jones / Arnie Zane Dance Company.
  • Przedstawicielami modern dance byli: Martha Graham, Doris Humphrey, Jose Limon, Merce Cunningham.
  • Łącznikiem między prekursorami i twórcami post modern dance był Merce Cunningham, uczeń i solista Marthy Graham. Odszedł on od nasyconego emocjonalnie tańca z konkretnym przesłaniem do tak zwanego „czystego ruchu”, który sam w sobie uznawany jest za wartościowy. Nie wymaga on narracji „teatralnej”, gdyż to ruch sam w sobie jest wystarczającym narzędziem przekazu artystycznego.
  • Merce Cunningham razem z Johnem Cage’em (muzyka) i Robertem Rauschenbergiem (scenografia) stworzyli triadę, czyli niezależne wypowiedzi artystyczne odbywające się w jednym dziele. Żaden z twórców nie był podporządkowany drugiemu (kompozytor nie pisał na zlecenie choreografa, a choreograf nie robił kroków do linii muzyki). Wszyscy twórcy mieli równorzędne znaczenie.
  • Warto pamiętać, że wszyscy twórcy post modern dance byli uczniami Merce’a Cunninghama.

(Konsultacje merytoryczne: Joanna Czajkowska)

Definicja:

Teatr tańca to forma sceniczna, której podstawowym środkiem wyrazu jest ruch. Łączy taniec i bardziej tradycyjne środki ekspresji, jak na przykład scenografia czy kostiumy. Rezygnuje z wyraźnej fabuły na rzecz odzwierciedlania emocji.

Pina Bausch opisała tę formę sztuki następująco:

„To taki teatr, w którym na równych prawach funkcjonują artystyczne środki właściwe «normalnemu» teatrowi oraz język ciała. W którym ze sceny padają słowa wypowiadane przez aktorów, chociaż za chwilę mogą się oni zamienić w wirujących tancerzy”.

(Zob. A. Iwańska, Teatr tańca - dzieje pojęcia, s. 298).

„International Dictionary of Modern Dance” podaje natomiast taką definicję:

„Unia tańca i tradycyjnych teatralnych środków wyrazu, kreująca nową, unikalną taneczną formę, skontrastowaną wobec baletu klasycznego, zwłaszcza poprzez swoje zamierzone bezpośrednie odniesienia do rzeczywistości”.

(N. Servos, Tanztheater, [w:] International Dictionary of Modern Dance, Detroit 1998).

Różnicę pomiędzy teatrem tańca a widowiskiem tanecznym bardzo klarownie określa profesor Patrice Pavis w „Słowniku terminów teatralnych”:

„Celem teatru tańca nie jest sam taniec, ruch czy choreografia, ale stworzenie za pomocą tańca widowiska w pełni teatralnego.”

(P. Pavis, Słownik terminów teatralnych, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1998, s. 536).

Warto pamiętać także, że określenie „teatr tańca” zaczęło funkcjonować najpierw jako tłumaczenie pojęcia Tanztheater i służyło do opisu działań artystycznych choreografów niemieckich w latach 60-tych, stojących w opozycji do baletu klasycznego.
(D. Kosiński i in., Słownik wiedzy o teatrze, ParkEdukacja, Warszawa 2011, s. 297).

Tematyka:

Tematyka spektakli teatru tańca oscyluje wokół codziennych ludzkich problemów, emocji, relacji międzyludzkich, tematów tabu, kwestii społecznych i politycznych – czyli zawsze pozostaje w bliskim związku z otaczającą nas rzeczywistością.

Tak jak w teatrze dramatycznym, popularne są adaptacje dramatów i powieści. Inspiracją może być także film, obraz, twórczość innych choreografów, pewne zjawisko obserwowane przez artystę w jego lub jej otoczeniu czy abstrakcyjne pojęcie.

Oprócz Sopockiego Teatru Tańca, o którym będziemy szerzej pisać w kolejnej części materiału, w Polsce działa wiele różnych teatrów tańca, najbardziej znane to:

  • Polski Teatr Tańca, który od 1973 roku działa w Poznaniu. Jego spektakle były na początku utrzymywane w konwencji baletowej, ale przez lata działalności ewoluowały w kierunku tańca współczesnego.
  • Krakowski Teatr Tańca, powstał w 2008 roku, tworzą go choreograf Eryk Makohon, tancerz Paweł Łyskawa i tancerka Magda Skowron. Do realizacji swoich spektakli zapraszają tancerzy niezależnych.
  • Kielecki Teatr Tańca, zadebiutował w 1995 roku, realizuje zarówno spektakle kameralne jak i te większe, z udziałem orkiestry oraz chóru.
  • Lubelski Teatr Tańca, założony w 2001, szeroko współpracuje zarówno z państwami na wschód jak i na zachód od Polski, organizuje Międzynarodowe Spotkania Teatrów Tańca.

Wybór najważniejszych teatrów tańca według Joanny Czajkowskiej i Jacka Krawczyka, założycieli Sopockiego Teatru Tańca:

Gdzie szukać więcej informacji o teatrze tańca?

Dobrym źródłem informacji jest strona www.taniecpolska.pl

Można na niej znaleźć zarówno listę działających w Polsce instytucji związanych z teatrem (wraz z opisami), jak i artykuły o najnowszych spektaklach i aktualności z tanecznego świata – również w zakresie warsztatów tanecznych i naboru wolontariuszy na wydarzenia.

Artykuły dotyczące teatru tańca publikowane są także na www.encyklopediateatru.pl

Kilka słów o Sopockim Teatrze Tańca:

Teatr istnieje od 1998 roku, przy czym przez 12 lat nosił nazwę Teatr Okazjonalny, a od 2010 roku działa jako Sopocki Teatr Tańca. Jego założyciele to Joanna Czajkowska i Jacek Krawczyk – dyplomowani tancerze i choreografowie, współpracujący ze sobą przez cały okres działalności teatru. STT jest stałym rezydentem Teatru na Plaży w Sopocie, mieszczącym się w wyjątkowym miejscu – jak wskazuje nazwa, na plaży.

Twórcom STT przyświeca idea syntezy wartości intelektualnej, wizualnej i ruchowej – ich spektakle powstają po uprzednim zgłębieniu poruszanego tematu oraz jego całkowitym przetworzeniu za pomocą własnego języka scenicznego (tak jest właśnie w przypadku „To Wszystko Tutaj”). Niejednokrotnie motywacją do powstania spektaklu jest twórczość znanych artystów, niekiedy są to malarze („Dali” przywołuje obrazy Salvadora Dalego), muzycy („Transkrypcje” to metaforyczne odniesienie do Fryderyka Chopina), a innym razem filmowcy („Coś pięknego” jest dalekim echem twórczości Frederico Felliniego). Inspirowana filmem Ingmara Bergmana „Siódma pieczęć” to najnowszy projekt STT, który powstał w czasach pandemii z myślą o rzeczywistości wirtualnej.

Przez 22 lata działalności Sopockiego Teatru Tańca powstało ponad 50 spektakli, fragmenty niektórych z nich są łatwo dostępne w Internecie. Teatr wielokrotnie występował za granicą, zarówno w krajach europejskich (Szwecja, Niemcy, Litwa), jak i na innych kontynentach (Chiny, Indonezja, Argentyna), a także uczestniczył w licznych festiwalach tanecznych i teatralnych. Uważany jest za jedno z najciekawszych zjawisk we współczesnym teatrze tańca w Polsce, co potwierdzają opinie krytyków. Przy Sopockim Teatrze Tańca działa Grupa Projektowa, umożliwiająca poszerzenie grupy współpracujących z teatrem artystów, a jego działalność wspiera stowarzyszenie DANCE [SIC!] ASSOCIATION.

Witryna internetowa oraz kanał na You Tube to najlepsze źródła, by bliżej zapoznać się z estetyką STT:
sopotdancetheatre.com
www.youtube.com/channel/UCvqXWMTDZZRh1x-fJnpMGew

Więcej o polskim teatrze tańca można dowiedzieć się ze strony internetowej: https://www.taniecpolska.pl

O STT POWIEDZIELI

Jadwiga Majewska o Sopockim Teatrze Tańca:

„[…] Rzadki to widok, gdy na tej samej scenie oglądamy aktorów dobrze przygotowanych fizycznie, realizujących choreograficzne i intelektualne ambicje. Ta jedność prowadzi do wyjątkowych wyników: widz doznaje wrażenia, że zostaje wtajemniczony w formę, która jest niemal organicznie związana z treścią. […] Tancerze są zawsze dobrze wytrenowani. Pozwala im to na wykonywanie połamanych form, a co za tym idzie na demonstrowanie skrajności w oddaniu, uosobieniu indywidualności, jak i tego, co pomiędzy tancerzami. […] Można stwierdzić zdecydowanie, że jest to jeden z najbardziej filozoficznych polskich teatrów ruchu.”

Izabela Stańdo o Sopockim Teatrze Tańca:

„Pracę nad spektaklem poprzedziły badania autorki nad zmieniającą się estetyką i stylistyką tańca oraz filozoficzne refleksje dotyczące ciała w tańcu i jego postrzegania przez odbiorców sztuki. Nie znajdziemy w nim niczego, co nie byłoby przemyślne, uzasadnione, a sama choreografka w rozmowie pospektaklowej podkreślała, że to właśnie od koncepcji i idei zaczyna zazwyczaj pracę nad każdym przedstawieniem. Jednocześnie świat stworzony na scenie przez Sopocki Teatr Tańca jest niezwykle wciągający i przekonujący zarówno sensualnie, jak i estetycznie. Dopracowany w najdrobniejszych szczegółach, hipnotyzuje, urzeka nas subtelnym pięknem i prawdziwymi emocjami.”

René Seyfarth o STT, wówczas jeszcze występującym pod nazwą Teatr Okazjonalny:

„Nazwa małego zespołu z niewielkiego polskiego miasta Sopotu – Teatr Okazjonalny – łatwo może wprowadzić w błąd. Można by było, bowiem przyjąć, że oto grupa młodych laików, od czasu do czasu bawiących się w teatr, dzięki swej swoistej egzotyce trafiła do programu festiwalu «euro-scene». Jacek Krawczyk i Joanna Czajkowska są jednak doświadczonymi profesjonalistami, którzy mając na koncie ponad 20 przedstawień od lat występują na polskich i międzynarodowych scenach. Do tego nie są w najmniejszym nawet stopniu zmęczeni, zdają się wręcz nie znać tego słowa. Na deskach sceny w Lindenfels teatr pokazał aż dwie sztuki, zaś widzów już sam widok artystów przyprawiał o zadyszkę. Tancerze pozwalali sobie tylko na krótkie momenty wyciszenia i odpoczynku, po nich zaś od razu przechodzili do następnych, długich i wyczerpujących erupcji ruchowych. W tych momentach przedstawienie traciło cechy teatru tańca nabierając charakteru widowiska. Długoletnie doświadczenie sceniczne potwierdzały również zapierające dech w piersiach kunszt techniczny i opanowanie ciała artystów.”

Charakterystyczne elementy twórczości Becketta, które pojawiają się w filmie Sopockiego Teatru Tańca:

  • dwie osoby na krzesłach
  • szeptanie do ucha
  • ławeczka
  • kapelusz
  • kwiatek w doniczce
  • plaża
  • latarnia morska
  • park jesienią
  • cmentarz
  1. Samuel Beckett urodził się w Wielki Piątek i to w piątek trzynastego ;) Dokładnie: 13 kwietnia 1906 roku. Zmarł natomiast krótko przed Wigilią Bożego Narodzenia, 22 grudnia 1989 roku. Wielu badaczy uważa to za symboliczne – w świetle jego wyrażanego wielokrotnie uczucia, że rozminął się z Bogiem.
  2. Samuel Beckett tworzył w dwóch językach – angielskim oraz francuskim. Jego rodzina pochodziła z Francji, ale osiedliła się w Irlandii. Tam uczęszczał do szkoły i uniwersytetu – Trinity College w Dublinie. Studiował języki francuski, włoski i niemiecki. Ukończywszy studia kilkakrotnie zmieniał miejsce zamieszkania, by w końcu na stałe osiąść w Paryżu.
  3. W latach trzydziestych XX wieku Beckett opublikował powieść, dwa tomy opowiadań i tomik wierszy – wtedy jeszcze nie pisał dramatów, z którego to gatunku jest najbardziej znany.
  4. Swoją żonę, Susan Dechevaux-Dumesnil poznał w Paryżu – odwiozła go do szpitala po tym, jak został napadnięty na ulicy i raniony. Mieszkali razem przez przeszło 20 lat, zanim wzięli ślub.
  5. Podczas II wojny światowej Samuel Beckett związany był z francuskim ruchu oporu, jego mieszkanie służyło jako skrzynka kontaktowa oraz schowek tajnych służb brytyjskich. Warto pamiętać, że Irlandia, kraj z którego pochodził, ogłosiła podczas wojny neutralność.
  6. Po wojnie tworzył po francusku i tłumaczył swoje utwory na angielski (bądź na odwrót!). W latach 1946-1950 napisał te swoje dzieła, które uważał za najbardziej wartościowe: dramat „Końcówka”, trylogię trzech powieści („Molloy”, „Malone umiera” i „Nienazywalne”) a także słynne „Czekając na Godota”.
  7. „Czekając na Godota” pełne jest zagadkowych symboli, które analizują badacze literatury. Jak pisze Antoni Libera, sam Godot, na którego czekają dwaj główni bohaterowie, kojarzony jest często z Bogiem ze względu na swoje imię (angielskie „God” + francuski przyrostek zdrabniający „ot” = Bożek, Boguś). Beckett zaprzeczał jednak takiej interpretacji. Na Godota czekają Didi (od francuskiego „dire” – mówić) i Gogo (angielskie „go”) – czyli Słowo i Czyn. Bohaterowie postrzegani są jako symbol dwoistości ludzkiej natury, niemożności podjęcia decyzji, jakie postępowanie jest właściwe. Dlatego postaci wciąż rozprawiają o tym, co należy zrobić, nie dochodząc do żadnych konstruktywnych wniosków. Mają nadzieję, że przyjście Godota rozwiąże ich problemy, iż wtedy wszystko będzie lepsze.
  8. Po publikacji wyżej wspomnianych dzieł, kariera Becketta zaczęła się szybciej rozwijać. Jego sztuki wystawiano na wielu scenach, na ich podstawie powstawały słuchowiska, autor pomagał też nakręcić film realizowany na podstawie jego scenariusza, ze słynnym amerykańskim komikiem Busterem Keatonem w obsadzie (ten krótki „Film” znajdziesz w Internecie). W 1969 roku pisarz otrzymał literacką Nagrodę Nobla, ale jej nie odebrał. Obawiając się medialnego rozgłosu, zaszył się w Tunezji :D

Joanna Czajkowska o filmie „To Wszystko Tutaj”

W tej części zamieszczamy pakiet edukacyjny, zawierający wszystkie materiały przygotowane dla Państwa w danym rozdziale. Podsumowanie będzie również miejscem, w którym przedstawimy wybrane prace, które powstały w odpowiedzi na propozycje projektów przedstawionych w konspektach i zostały przesłane na nasz adres.