Przekłady kulturowe i adaptacje

W rozdziale czwartym przedmiotem naszego zainteresowania i namysłu są zagadnienia związane z adaptacją (zarówno w szerokim, jak i wąskim rozumieniu tego terminu) oraz z przekładem – intersemiotycznym, językowym, kulturowym. Zamieszczone we wstępie zdjęcia pochodzą z próby czytania fragmentu „Historyi o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim” w tłumaczeniu Davida Malcolma na język angielski. Wśród materiałów audiowizualnych znajdziecie tutaj Państwo między innymi film „Between.Irlandia”, dokumentujący rozmaite formy współpracy Between.Pomiędzy z irlandzkimi twórcami i instytucjami oraz krótkie nagrania związane z przedstawieniem Teatru Wybrzeże pt. „Broniewski”, czyli trailer oraz wypowiedzi reżysera spektaklu, a zarazem dyrektora teatru, Adama Orzechowskiego i aktora Roberta Ninkiewicza, który wcielił się w spektaklu w rolę dojrzałego poety. Odsyłamy również do zarejestrowanego przez Telewizję Polską i dostępnego na V.O.D. nagrania przedstawienia Teatru Wierszalin „Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim” w reżyserii Piotra Tomaszuka. W części merytorycznej rozdziału proponujemy materiał aż w pięciu, wzajemnie powiązanych, grupach tematycznych. Dotyczą one odpowiednio: 1) pojęcia adaptacji; 2) „Broniewskiego”, czyli gdańskiego przedstawienia będącego formą adaptacji biografii i dzieła poety; 3) przekładu oraz adaptacji teatralnej na przykładzie „Historyi o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim” Mikołaja z Wilkowiecka (osią rozważań staje się tłumaczenie sztuki na język angielski przygotowane przez Davida Malcolma) oraz 4) zagadnień związanych z interkulturowością i wreszcie 5) niezwykłego, międzynarodowego wydarzenia, jakim jest Olimpiada Teatralna. Tradycyjnie publikujemy również zestaw trzech konspektów, powstałych z myślą o tym, by podpowiedzieć uczniom oraz nauczycielom, w jaki sposób można pracować nad przedstawionymi informacjami.

Pliki do pobrania

Nauczyciel

Uczeń

Ogólny

Zestaw trzech konspektów stanowi pakiet edukacyjny przypisany do jednego z piętnastu tematów składających się na projekt Between.Kosmopolis: 2020. Konspekty bazują na materiale audiowizualnym, a ich forma i język różnią się w zależności od przewidywanego odbiorcy. Konspekt pierwszy przeznaczony jest dla nauczyciela i stanowi scenariusz lekcji, drugi stworzony został z myślą o osobach zainteresowanych samokształceniem, a trzeci ma profil ogólny.

W tej części rozdziału proponujemy obejrzenie różnorodnych materiałów filmowych, począwszy od nagrania dokumentującego współpracę Between.Pomiędzy z artystami z Irlandii, przez filmy związane z przygotowaną w Teatrze Wybrzeże realizacją „Broniewskiego”, po rejestrację całości przedstawienia „Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim” Teatru Wierszalin.

MERYTORYCZNE WIADOMOŚCI

  • W „Słowniku Terminów Teatralnych” czytamy, że adaptacja jest to:

    „Przekształcenie jakiegoś dzieła lub gatunku na inny (np. powieści na dramat). Adaptacja teatralna utworu epickiego (dramatyzacja) dotyczy głównie treści przekazywanych środkami narracyjnymi (opowiadanie, fabuła), które zostają zachowane w sposób bardziej lub mniej wierny (niekiedy ze znacznymi odstępstwami w stosunku do pierwowzoru). [...]

    W przypadku adaptacji powieści na potrzeby sceny teatralnej bądź ekranu filmowego czy telewizyjnego „narracja powieściowa jest rozpisywana na dialog (często odmienny od istniejącego w tekście adaptowanym) oraz na działania sceniczne właściwe przedstawieniu teatralnemu (gesty, obrazy, muzykę itp.)”.

    (Por. Patrice Pavis, „Słownik terminów teatralnych”, przeł., oprac. i przypisami opatrzył S. Świontek, Wrocław 1998, s. 21).
  • Warto wspomnieć, że mianem „adaptacji scenicznej” zwykło się również określać nawet proces przeniesienia tekstu dramatycznego na scenę, czyli inscenizacji. Wszak przenoszenie tekstu dramatycznego na scenę wiąże się z koniecznością podjęcia konkretnych decyzji, mających najczęściej charakter redukcji – m.in. liczby osób dramatu, miejsc akcji, elementów fabuły zapisanych w oryginale.
  • Adaptację można postrzegać również jako działanie zbliżone do przekładu. Oddajmy raz jeszcze głos Patrice’owi Pavisowi:

    „Chodzi tu o taki mniej lub bardziej wierny przekład, który – często wprowadzając jakieś dodatki i nie unikając opuszczeń i skrótów – dostosowuje tekst wyjściowy do aktualnych w danym czasie wymagań odbiorczych. Nowe, sceniczne odczytywanie klasyków – przez skupienie uwagi na wybranej warstwie znaczeniowej, dodawanie obcych tekstów, nową interpretację – można również nazwać adaptacją, podobnie jak przekład z obcego języka dostosowujący tłumaczony tekst do innego tekstu językowego i kulturowego”.

    (P. Pavis, dz. cyt., s. 22).
  • Czy działanie adaptatorów jest twórcze? Zdaniem francuskiego teatrologa „każdy rodzaj interwencji w tekst dramatu – począwszy od tłumaczenia aż po reinterpretację, jaką przynosi adaptacja sceniczna – jest tyleż odtwarzaniem, co twórczością, ponieważ każde przekształcenie jednej formy rodzajowej na inną pociąga za sobą konstruowanie nowego znaczenia”. (P. Pavis, dz. cyt., s. 22).
  • Warto pamiętać, że o kształcie danej adaptacji w znacznej mierze będzie decydował wybór medium, które ze względu na swoją specyfikę będzie determinowało pewne rozwiązania, również interpretacyjne.
  • Na przykład o różnicach między adaptacją teatralną i filmową ciekawie mówi Marta Miłoszewska w rozmowie z Andrzejem Mirkiem:

    „Gdyby chcieć opisać ten temat wyczerpująco, musiałby powstać wykład lub wręcz cała książka. Na pewno film rządzi się innymi prawami między innymi dlatego, że budżety filmowe są znacznie większe niż teatralne. W związku z tym w teatrze mamy jednak trochę więcej swobody i możemy odważniej niezbyt oczywiste pomysły realizować. Struktura scenariusza filmowego (jeśli mówimy o filmach mainstreamowych, bo w nurcie offowym, festiwalowym jest nieco inaczej) jest ciągle mocno schematyczna – rządzi się konstrukcjami, które są powielane. W teatrze opowiedzenie historii nie musi być celem nadrzędnym – przeciwnie niż w kinie, gdzie ciągle opowieść króluje i gdzie «Story is King». W teatrze od zawsze, szczególnie po epoce postdramatyzmu, możemy sobie pozwolić na więcej – na odważniejsze, mniej popularne decyzje. Łatwiej nam kruszyć struktury, możemy nimi bardziej żonglować”.

    (A. Mirek, M. Miłoszewska, „Wierzę w ducha oryginału”, „Nowy Napis Co Tydzień” #70, 8.10.2020, https://nowynapis.eu/tygodnik/nr-70/artykul/wierze-w-ducha-oryginalu, dostęp: 12.10.2020).
  • Każda forma przekładu danego dzieła z jednego języka na inny będzie wiązała się z koniecznością zastosowania pewnych zmian, a tym samym – odstępstw od oryginału. Stąd można adaptację określić również zaproponowanym przez badaczkę Alicję Helman mianem „twórczej zdrady”. (Zob. Alicja Helman, „Twórcza zdrada. Filmowe adaptacje literatury”, Poznań 1998).
  • Warto też pamiętać, że adaptacja dzieła literackiego nierozerwalnie wiąże się z koniecznością zastosowania pewnych uproszczeń:

    „Dobrze mieć świadomość, że wybory, których dokonujemy, są redukcjami. Możemy adaptować bez tej świadomości – ale to ona pozwala nam bardziej świadomie dokonywać wyborów. A każdy wybór jest już interpretacją. Nawet jeśli w naszej adaptacji uwzględniamy wszystkich bohaterów, to potem, kiedy robimy obsadę, już sam fakt, że w danej roli obsadzamy konkretnego aktora lub aktorkę także jest interpretacją. To, co robimy z tekstem, sposób, w jaki z nim pracujemy narzędziami teatralnymi czy filmowymi jest redukcją – a co za tym idzie, interpretacją – ponieważ dokonujemy jednego, konkretnego wyboru, a nie tysiąca pozostałych”.

    (A. Mirek, M. Miłoszewska, dz. cyt., dostęp: 12.10.2020).
  • Jednakże to od twórcy adaptacji oraz przyświecającej mu wizji interpretacyjnej będzie zależało, jak daleko te redukcje zostaną posunięte.
  • Zainteresowanych tematem adaptacji – także od strony praktycznej! – odsyłamy do książki reżyserki Marty Miłoszewskiej, „Adaptacja. Skrzynka z narzędziami. Podręcznik dramaturgiczny”, Warszawa 2017. (Zob. szczegóły dotyczące publikacji, w tym Presspack: https://akademia.at.edu.pl/2017/09/12/marta-miloszewska-adaptacja-skrzynka-z-narzedziami/, dostęp: 12.10.2020).
  • Choć przedstawienie Teatru Wybrzeże „Broniewski” nie jest adaptacją w ścisłym znaczeniu tego słowa, to można pokusić się o stwierdzenie, że napisana przez dramaturga Radosława Paczochę sztuka stanowi pewną jej formę – inspiracją dla powstania sztuki była bowiem biografia oraz twórczość słynnego polskiego poety Władysława Broniewskiego.
  • Członkowie pracującego nad przedstawieniem zespołu poświęcili wiele czasu na zbieranie informacji, które poprzedzało akt kreacji scenicznej: czytali utwory poety, a także poświęcone mu teksty, między innymi napisaną przez Mariusza Urbanka biografię „Broniewski. Miłość, wódka, polityka” (Warszawa 2011). Odwiedzili również Muzeum Władysława Broniewskiego, znajdujące się w domu, w którym pisarz spędził ostatnie dziewięć lat życia. W budynku, mieszczącym się w Warszawie przy ulicy Jarosława Dąbrowskiego 51, zachowano oryginalne wnętrza i autentyczne wyposażenie, dzięki czemu artyści mieli możliwość poszukiwać inspiracji przebywając w przestrzeni, w której Broniewski tworzył i obcując z przedmiotami, należącymi niegdyś do poety.

    Warto zobaczyć stronę internetową muzeum: muzeumliteratury.pl/author/muzeumbroniewskiego/

  • W spektaklu Adama Orzechowskiego epizody z życia pisarza zostały wplecione w istotne wydarzenia historyczne, które miały miejsce w Polsce w I połowie XX wieku.
  • Oddajmy głos autorowi tekstu, Radosławowi Paczosze:

    „Broniewski był barwny tak jak barwny był cały XX wiek – piłsudczyk walczący z bolszewikami, do tego zaangażowany w życie społeczne socjalista, rusofil, który był więźniem Łubianki i Zamarstynowa, żołnierz oddziałów Andersa, poeta piszący o Smoleńsku i Katyniu, współpracownik paryskiej Kultury, wreszcie największy poeta komunistycznej Polski i chwalca towarzysza Stalina. Jego życiorys był niemal zawsze cenzurowany, ciągle jakiś jego fragment nie odpowiadał panującemu establishmentowi. Jak zatem było możliwe, że wierny przez całe życie swoim socjalistycznym i patriotycznym ideałom wydawał się tak pełen sprzeczności? Czy Broniewski był tak nierozsądny czy historia tak okrutna i pełna paradoksów? Był polskim patriotą zawsze gotowym walczyć za ojczyznę, całe życie zaangażowany w politykę, nie przejawiał jednak instynktu człowieka politycznego, nie zmieniał frontu w zależności od osobistych korzyści, może z wyjątkiem ostatniego okresu życia. Nie darmo mówił o sobie: «Broniewski jestem – Polak, katolik, alkoholik», jakby chciał podkreślić w ten sposób swoje związki ze wspólnotą, w której wyrósł i której największe wady i zalety uosabiał. Jego barwna biografia to tak naprawdę historia Polski I połowy XX wieku odciśnięta w losach jednego zaangażowanego w rozmowę o Polsce i świecie indywiduum. Choćby dlatego warto ją sobie przypomnieć, tym razem bez cenzury”.

    (Radosław Paczocha o sztuce „Broniewski”, strona internetowa Teatru Wybrzeże, https://www.teatrwybrzeze.pl/spektakle/broniewski, dostęp: 12.10.2020).
  • Trailer przedstawienia:

    www.youtube.com/watch?v=NGjtWQP9lD4

    Radosław Paczocha, Broniewski
    Premiera: 27 czerwca 2014 roku
    Reżyseria: Adam Orzechowski
    Scenografia: Magdalena Gajewska
    Muzyka: Marcin Mirowski
    Projekt plakatu: Mirosław Adamczyk
    Asystent reżysera: Piotr Witkowski
    Inspicjent: Jerzy Kosiła

    Obsada:
    Dorota Androsz, Agata Bykowska, Katarzyna Dałek, Sylwia Góra, Anna Kaszuba, Piotr Biedroń, Piotr Chys, Michał Jaros, Piotr Łukawski, Jakub Mróz, Robert Ninkiewicz, Cezary Rybiński, Marek Tynda, Piotr Witkowski, Marcin Miodek

  • Spektakl „Broniewski” w reżyserii Adama Orzechowskiego został zrealizowany również w polskim Teatrze Telewizji, w formie bezpośredniej transmisji z Teatru Wybrzeże – 24 marca 2015 roku. Za realizację telewizyjną odpowiadał Waldemar Stroński.
    (Zob. http://www.encyklopediateatru.pl/przedstawienie/61374/broniewski, dostęp: 12.10.2020).
  • Realizację tę można było oglądać podczas tegorocznej wirtualnej edycji Festiwalu Between.Pomiędzy. Specjalnie z tej okazji reżyser sztuki (a zarazem Dyrektor Teatru Wybrzeże) oraz aktor Robert Ninkiewicz (odtwórca roli Broniewskiego starszego), przygotowali dla widzów krótkie wypowiedzi:
  • Więcej informacji na temat spektaklu, w tym odnośniki do licznych recenzji, znajdziecie choćby w Encyklopedii Teatru Polskiego online: www.encyklopediateatru.pl/przedstawienie/50939/broniewski
  • O Teatrze Wybrzeże piszemy również w rozdziale trzynastym.
  • Przykład, który w tym miejscu pragniemy przywołać to „Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim” – jeden z najstarszych dramatów literatury staropolskiej, którego autorstwo przypisywane jest Mikołajowi z Wilkowiecka.
  • To misterium rezurekcyjne odegrało istotną rolę w historii polskiego teatru – na przestrzeni lat sięgali po nie wybitni reżyserzy teatralni (niekiedy kilkukrotnie), w poszczególnych inscenizacjach rozmaicie rozkładając akcenty.
  • W tym miejscu warto wspomnieć przede wszystkim o następujących inscenizacjach:
    • „Wielkanoc – Historja o Męce Najświętszej i Chwalebnem Zmartwychwstaniu Pańskiem”
      Reżyseria: Leon Schiller
      Teatr Reduta w Warszawie: premiera 2 kwietnia 1923 roku.
    • „Historya o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim”
      Reżyseria: Kazimierz Dejmek
      Teatr Nowy, Łódź: premiera 16 grudnia 1961
      Teatr Narodowy, Warszawa: premiera 7 kwietnia 1962
      Teatr im. Juliusza Słowackiego, Kraków: premiera 29 kwietnia 1976.
    • „Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim”
      Reżyseria: Piotr Cieplak
      Teatr Dramatyczny, Warszawa: premiera 15 grudnia 1994
      Teatr Telewizji: premiera 10 kwietnia 1995.
    • „Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim”
      Reżyseria: Piotr Tomaszuk
      Towarzystwo Wierszalin Teatr, Supraśl: premiera 20 marca 2016.
  • Szczegółowe informacje dotyczące poszczególnych przedstawień, programy teatralne, zdjęcia, a także poświęcone im artykuły znajdziecie w Encyklopedii Teatru Polskiego.
  • Zachęcamy do obejrzenia realizacji telewizyjnej przedstawienia w wykonaniu zespołu Teatru Wierszalin.
  • Warto w tym miejscu przywołać słowa Joanny Puzyny-Chojki, autorki tekstu poświęconego przedstawieniu Teatru Wierszalin:

    „W tradycji inscenizacyjnej «Historyi o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim» utrwaliły się nazwiska trzech wybitnych reżyserów-adaptatorów: Leona Schillera, Kazimierza Dejmka i Piotra Cieplaka. [...] [Te] spotkania z tekstem najbardziej znanego staropolskiego misterium nie były dziełem przypadku, gdyż w ich efekcie, powstały spektakle nie tylko ważkie artystycznie, lecz także ustanawiające nową relację z kanonem, zarówno dramatyczno-teatralnym, jak i religijnym”.

    (J. Puzyna-Chojka, „Rekolekcje w «umarłej klasie». «Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim» Mikołaja z Wilkowiecka w Teatrze Wierszalin (wobec tradycji inscenizacyjnej), „Konteksty. Polska Sztuka Ludowa” 2020, nr 3 [pierwodruk w tomie „Biblia w dramacie”, red. E. Jakiel, Gdańsk 2018]).

    Zdaniem badaczki poszczególne inscenizacje można postrzegać jako swoiste manifesty, przy czym w przypadku Schillera proponuje określić ów manifest jako estetyczny, w przypadku Dejmka – społeczny, a Cieślaka – duchowy.

    Przedstawienie w reżyserii Piotra Tomaszuka Chojka proponuje jednak odczytywać w odniesieniu do twórczości innego jeszcze słynnego XX-wiecznego reżysera, a mianowicie Tadeusza Kantora, śledząc i analizując pojawiające się w supraskiej „Historyi” nawiązania do estetyki teatralnej twórcy „Umarłej klasy” i postulowanego przezeń Teatru Śmierci.

  • Więcej informacji na temat twórczości artystów związanych z Teatrem Wierszalin:
  • W 2017 roku, w ramach obchodów 25-lecia istnienia Teatru Wierszalin ukazała się dwujęzyczna publikacja tekstu przedstawienia w adaptacji Piotra Tomaszuka – reżysera i dyrektora Teatru Wierszalin w Supraślu.
    (Zob. Mikołaj z Wilkowiecka, „Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim” w adaptacji P. Tomaszuka / Mikołaj of Wilkowiecko, „The Historie of the Lord’s Glorious Ressurection”, adapted by P. Tomaszuk, translated by D. Malcolm, edited by T. Wiśniewski, Supraśl 2017).
  • Autorem przekładu sztuki na język angielski jest profesor David Malcolm.
  • W nocie, zatytułowanej „Od «Historyi» «do Historie»” („«Historyja» to «Historie»”), autor przekładu zdradza nam kulisy swojej pracy, opowiadając o wyzwaniach i trudnościach stojących przed każdą osobą, która zdecyduje się podjąć próbę przedstawienia tekstu literackiego w innym języku.
  • Wspomina również o dodatkowych komplikacjach, związanych z pracą nad tekstem dawnym, pisanym archaicznym językiem.
  • Ponadto, wskazuje na specyficzne cechy samego moralitetu Mikołaja z Wilkowiecka, które w sytuacji przekładu wymagają podjęcia odpowiednich decyzji – jak choćby łączenie podniosłego języka biblijnego z barwnym, ludowym brzmieniem czy fakt, że oryginał posiada ściśle określoną formę, a mianowicie jest zbudowany (w przeważającej mierze) z ośmiozgłoskowych wersów, ujętych w formie rymowanych dwuwierszy.
  • Powyższe rozważania teoretyczne warto zilustrować przykładem – jak poniższy fragment dialogu ze sceny, której akcja toczy się w aptece, gdy Maryja J. oraz Magdalena kupują zioła, olejki i przyprawy, którymi zamierzają namaścić ciało Chrystusa:

    RUBEN (UCIEKINIER)

    A to wnet, łaskawe panie,

    Na Waszmości rozkazanie!

    Jedno, co trzeba, powiedzcie,

    A pieniądze zaraz liczcie.

    MAGDALENA (WDOWA)

    Podajcie naprzód balsamu,

    A mirry świeżej ku temu,

    Olejku jałowcowego

    I też spikonardowego.

    RUBEN (UCIEKINIER)

    Otóż tu już wszytko macie –

    Każcież ważyć, ile chcecie.

    MARYJA J.

    (DZIEWCZYNA Z WALIZKĄ)

    A po czemuż nam funt dacie? –

    Jednym słowem nam powiedzcie,

    Iż pieniądze będziem liczyć,

    A wy też będziecie ważyć.

    RUBEN (UCIEKINIER)

    Jużci ja waszmościam przedam

    Tak, jako sam od kupca mam.

    Dam wam balsam po sta złotach,

    Mirę po ósmi talarach.

    Olejki bańkami bierzcie,

    Płaćcie, i ze sobą nieście.

    MAGDALENA (WDOWA)

    Wierzymyć jako dobremu

    Człowieku krześcijańskiemu,

    Iż się nie będziesz targować,

    Z nami długo handrykować.

    MARYJA J.

    (DZIEWCZYNA Z WALIZKĄ)

    Weźmiesz od nas to, coć damy.

    MAGDALENA (WDOWA)

    Wszak ci straty nie życzymy.

    Odlicz je, a przestań na tym,

    A my też odchodzim zatym.

    RUBEN (FUGITIVE)

    Noble ladies, right here at hand,

    I am quite at mesdames’ command!

    Just what you need be pleased to say

    And count the cash out right away.

    MAGDALENE (WIDOW)

    First give me balsam, gentle sir,

    And add to that some sweet fresh myrrh,

    Juniper oil would be toward,

    And add some of your spikenard.

    RUBEN (FUGITIVE)

    Well, we’ve got all that here today –

    So tell me how much should I weigh?

    MARY J.

    (GIRL WITH SUITCASE)

    How much do you want for a pound?

    Come on there, man, don’t beat around.

    We’ll count the cash, get set to pay.

    Go get your scales out. Weigh away.

    RUBEN (FUGITIVE)

    Dear ladies, we can fix the fee -

    The rate the merchant sells to me.

    Balsam – a hundred zloty’s my rate.

    I’ll sell you myrrh for thalers – eight.

    The oils come in phials made of clay.

    Just pay and take them all away.

    MAGDALENE (WIDOW)

    We’ll believe you that that’s alright,

    As you’re a good and Christian wight.

    As you’re a good and Christian wight.

    You won’t keep us here arguing.

    MARY J.

    (GIRL WITH SUITCASE)

    What we can give, please take from us.

    MAGDALENE (WIDOW)

    Trust us, we don’t wish you any loss.

    Count it out and leave it at that,

    And then we can both just depart.

  • Kwestia rymów, archaizacji, włączenia elementów języka współczesnego i ludowego nie wyczerpują jeszcze wszystkich zagadnień, z którymi musiał zmierzyć się tłumacz. Podczas prac nad przekładem tekstu adaptacji, musiał stanąć przed konkretnymi wyborami, rozpoznać, jakie ma możliwości postępowania oraz przemyśleć poszczególne strategie.
  • Warto w tym miejscu wspomnieć, że David Malcolm nie tylko tłumaczy poezję na język polski, ale zdarza mu się ją również recytować! Zachęcamy do obejrzenia następujących materiałów:
  • Osoby, zainteresowane zagadnieniami związanymi ze sztuką przekładu odsyłamy np. do następujących publikacji:
    • George Steiner, „Po wieży Babel. Aspekty języka i przekładu”, przekład i posłowie Olga i Wojciech Kubińscy, Warszawa 2018.
    • Zofia Zaleska, „Przejęzyczenie. Rozmowy o przekładzie”, Wołowiec 2015.
    • oraz do strony internetowej Stowarzyszenia Tłumaczy Literatury.
  • O moralitecie Mikołaja z Wilkowiecka w adaptacji twórców związanych z Teatrem Wierszalin następująco pisał Tomasz Wiśniewski:

    „Premiera miała miejsce 20-ego marca 2016 roku, w roku jubileuszowym dla obchodzącego 25-lecie powstania teatru założonego przez Piotra Tomaszuka i Tadeusza Słobodzianka. Ten pierwszy kieruje Wierszalinem do dzisiaj, w Supraślu, niewielkim kurorcie nieopodal Białegostoku, w Puszczy Knyszyńskiej. Lokalizacja ta nie jest przypadkowa, gdyż podkreśla fascynację Tomaszuka typowym dla Podlasia przenikaniem kultur, języków i religii. Wytrwałe zgłębianie wierzeń ludowych, intrygujące wymieszanie kultury niskiej z kulturą wysoką, karnawałowy wydźwięk konfrontacji sfery sacrum z profanum – to ważne i niezmienne cechy Teatru Wierszalin. W przeciwieństwie do wielu innych rejonów Polski, w Supraślu – czy, mówiąc szerzej, na Podlasiu – pewne aspekty kultury współczesnej wywodzą się z wpływów wschodnich, w szczególności białoruskich i prawosławnych i splatają się z, dominującymi przecież w kraju, wpływami rzymskiego katolicyzmu. Jak potwierdza wiele przedstawień Teatru Wierszalin – za doskonały przykład może posłużyć w tym miejscu „Wierszalin. Reportaż o końcu świata” – przenikanie się kultur i religii miewa istotne konsekwencje natury językowej, artystycznej i społecznej”.

    (T. Wiśniewski, „Niewierny Tomasz w Teatrze Wierszalin” [w:] M. z Wilkowiecka, „Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim”, w adaptacji P. Tomaszuka / Mikołaj of Wilkowiecko, „The Historie of the Lord’s Glorious Ressurection”, adapted by P. Tomaszuk, translated by D. Malcolm, edited by T. Wiśniewski, Supraśl 2017).
  • Interkulturowość to niezwykle istotne zjawisko współczesnego zglobalizowanego świata. Na ten temat zobacz na przykład monograficzny numer kwartalnika „Tekstualia”.
  • Teatr bardzo często bywa miejscem spotkania i przenikania kultur, języków, przekonań. Doskonałą okazją do spotkania twórców wywodzących się z rozmaitych kultur jest niezwykłe wydarzenie: Olimpiada Teatralna.
  • Jest to międzynarodowy festiwal teatralny, na którym prezentowane są przedstawienia najwybitniejszych twórców teatralnych z całego świata. Impreza powstała w 1993 roku z inspiracji reżysera Theodorosa Terzopoulosa, który do dziś przewodzi Międzynarodowemu Komitetowi Olimpiady Teatralnej. Prezentacja dzieł uznanych twórców nie wyczerpuje jeszcze założeń festiwalu ̶ równie istotne jest zapewnienie przestrzeni dialogu reprezentantów rozmaitych kultur i przekonań, posługujących się odrębnymi językami (także teatralnymi). Olimpiada Teatralna daje również możliwość rozwijania i prezentacji działań artystów reprezentujących nurty eksperymentalne, prowadzących twórcze poszukiwania w zakresie szeroko pojętych sztuk performatywnych.
  • Dotąd odbyło się dziewięć edycji imprezy:
    • Grecja, Delfy („Tragedia”, 1995)
    • Japonia, Shizuoka („Niosąc nadzieję”, 1999)
    • Rosja, Moskwa („Teatr dla ludzi”, 2001)
    • Turcja, Stambuł („Poza granicami”, 2006)
    • Korea, Seul („Sarang. Miłość i człowieczeństwo, 2010)
    • Chiny, Pekin („Marzenie”, 2014)
    • Polska, Wrocław („Świat miejscem prawdy”, 2016)
    • Indie, New Delhi i 16 innych miast („Flag of friendship”, 2018)
    • Japonia, Toga oraz Rosja, Sankt Petersburg („Creating Bridges”, 2019)
  • Szczegóły dotyczące ostatniej edycji oraz historię Olimpiady Teatralnej znajdziemy na stronie internetowej projektu:
    PaństwoMiastoTemat przewodniOkresDyrektor artystycznyLiczba państw biorących udział w OT / przedstawień
    1 (1995)GrecjaDelfy, Ateny, EpidaurosTragedia19-27 sierpnia 1995Theodoros Terzopoulos9 dzieł z 7 państw
    2 (1999)JaponiaShizuokaTworzenie nadziei16 kwietnia - 13 czerwca 1999Suzuki Tadashi42 dzieła z 20 państw
    3 (2001)RosjaMoskwaTeatr dla ludzi21 kwietnia - 29 czerwca 2001Yuri Lyubimov97 dzieł z 32 państw
    4 (2006)TurcjaIstambułPoza granicami11 maja - 6 czerwca 2006Theodoros Terzopoulos38 dzieł z 13 państw
    5 (2010)KoreaSeulSarang: Miłość i Ludzkość24 września - 7 listopada 2010Choi Chy-rim48 dzieł z 13 państw
    6 (2014)ChinyPekinSen / Marzenie1 listopada - 25 grudnia 2014Liu Libin46 dzieł z 22 państw
    7 (2016)PolskaWrocławŚwiat miejscem prawdy14 października - 14 listopada 2016Jaroslaw Fret86 dzieł z 14 państw
    8 (2018)IndieNew Delhi i 16 innych miastSztandar przyjaźni17 lutego - 8 kwietnia 2018Ratan Thiyam165 dzieł z 35 państw
    9 (2019)Japonia i RosjaToga, Kurobe / Sankt PetersburgTworzenie mostów23 sierpnia - 23 września 2019 / 15 czerwca - 15 grudnia 2019Suzuki Tadashi / Valery Fokinb.d.
    (Strona 9. Edycji, zob. https://www.theatre-oly.org/en/about/, dostęp 22.09.2020).
  • W nurcie głównym Olimpiady Teatralnej w ostatnich latach prezentowano następujące przedstawienia teatrów z Polski:
    • 7. Edycja:
      • „Wycinka. Holzfällen”, reżyseria Krystian Lupa, Teatr Polski we Wrocławiu;

        (Zob. http://www.theatreolympics2016.pl/kalendarium/wycinka-holzfallen);

      • „Medee. O przekraczaniu”, reżyseria Jarosław Fret, Teatr ZAR;
      • oraz, jako wydarzenia towarzyszące m.in.:
      • „Pieśni Leara”, reżyseria Grzegorz Bral, Teatr Pieśń Kozła;
      • „Dziady”, reżyseria Michał Zadara, Teatr Polski we Wrocławiu;
      • „Ewangelie dzieciństwa”, reżyseria Jarosław Fret, Teatr ZAR.
    • 8. Edycja: „Dziady. Noc Druga”, reżyseria Piotr Tomaszuk, Teatr Wierszalin w Supraślu

      (Zob. https://www.bstok.pl/dziady-noc-druga-w-indiach/);

    • 9. Edycja: „Król Lear” w reżyserii Jana Klaty, Stary Teatr w Krakowie.

      (Zob. https://thetheatretimes.com/jan-klatas-king-lear-at-the-theatre-olympics-in-the-name-of-the-father/);

  • W 2016 roku Olimpiada Teatralna odbyła się we Wrocławiu, który pełnił wówczas również rolę Europejskiej Stolicy Kultury.

    (Zob. Wrocław – Europejska Stolica Kultury: http://www.wroclaw2016.strefakultury.pl/olimpiada-teatralna-swiat-miejscem-prawdy).

    Olimpiada Teatralna Wrocław 2016 | Theatre Olympics Wrocław 2016

  • Hasło przewodnie 7. Edycji brzmiało „Świat miejscem prawdy”. To parafraza tekstu wygłoszonego w 1976 roku przez Jerzego Grotowskiego, którego fragment brzmiał następująco:

    „Wchodzimy w świat, aby przezeń przejść. Przechodzimy próbę świata, a świat jest miejscem prawdy. W każdym razie – świat powinien być miejscem prawdy”.

    (Por. https://grotowski-institute.art.pl/projekty/swiat-miejscem-prawdy/, dostęp 22.09.2020).
  • Dyrektorem artystycznym 7. Edycji był Jarosław Fret ̶– reżyser teatralny, założyciel Teatru ZAR, dyrektor Instytutu imienia Jerzego Grotowskiego.

    Jak czytamy na stronie internetowej instytucji:

    „oblicze współczesnego teatru, jego funkcje i cele oraz przyszłość rodzą wiele pytań. Dlatego 7. edycja Olimpiady Teatralnej stanowi zachętę do wolności wypowiedzi, staje w obronie znaczenia tradycji, a zarazem wspiera potrzebę poszukiwań i eksperymentowania na scenie”.

    (Opis wydarzenia na stronie internetowej Instytutu im. J. Grotowskiego: https://grotowski-institute.art.pl/projekty/swiat-miejscem-prawdy/, dostęp: 22.09.2020).

    (O sposobie pracy twórczej Teatru ZAR dowiemy się na powstającej podczas pandemii witrynie internetowej: www.teatrzar.net)

  • W nurcie głównym odbywającego się między 14 października i 13 listopada festiwalu można było obejrzeć 17 przedstawień najsłynniejszych reżyserów teatralnych ostatniego półwiecza.

    Wśród zaproszonych twórców były takie sławy, jak między innymi:

    • Eugenio Barba
    • Peter Brook
    • Romeo Castellucci
    • Pippo Delbono
    • Jan Fabre
    • Walerij Fokin
    • Heiner Goebbels
    • Liu Libin
    • Krystian Lupa
    • Eimuntas Nekrošius
    • Tadashi Suzuki
    • Theodoros Terzopoulos
    • Robert Wilson

    (Zob. program nurtu głównego: http://www.theatreolympics2016.pl/nurty/nurt-glowny).

  • Pewne wyobrażenie o kształcie przedsięwzięcia daje materiał filmowy przygotowany przez TVP3, zatytułowany „Mistrzowie”.
  • Trailery:
  • W ramach wrocławskiej edycji Olimpiady Teatralnej zorganizowano również szereg wydarzeń towarzyszących – pokazów spektakli, spotkań z twórcami i badaczami, wystaw.

    (Pełne kalendarium wydarzeń Olimpiady Teatralnej we Wrocławiu jest dostępne pod poniższym adresem: http://www.theatreolympics2016.pl/kalendarium).

    Zaproponowane w ramach wydarzenia nurty to, obok głównego:

    • Dolnośląska Platforma Teatru
    • Program Instytutu Grotowskiego
    • Więcej niż teatr
    • Eastern Line
    • Festiwal „Dziady. Recykling”

    (Zob. http://www.theatreolympics2016.pl/nurty).

  • Na szczególną uwagę zasługuje ostatnie ze wspomnianych wydarzeń, czyli festiwal „Dziady. Recycling”. Zaproszeni artyści przygotowali współczesne remiksy teatralne najsłynniejszych inscenizacji dramatu Mickiewicza.

    Reportaż TVP3 podsumowujący wydarzenie

    (Więcej informacji zob. http://www.theatreolympics2016.pl/nurty/dziady-recykling).

Temat: Cultural translations: Historyja… and other stories

Prowadzący: David Malcolm (SWPS)

Przekład kulturowy: Teatr w Japonii

Prowadzący: Sylwia Dobkowska (UG) i Szymon Gredżuk (Uniwersytet Mikołaja Kopernika)

W tej części zamieszczamy pakiet edukacyjny, zawierający wszystkie materiały przygotowane dla Państwa w danym rozdziale. Podsumowanie będzie również miejscem, w którym przedstawimy wybrane prace, które powstały w odpowiedzi na propozycje projektów przedstawionych w konspektach i zostały przesłane na nasz adres.