Teatr ZAR

W 2022 roku działalność Beckett Research Group in Gdańsk skupiona była na współpracy z teatrami zajmującymi się – niekiedy przygodnie – twórczością Samuela Becketta. W dniach 10-12 stycznia 2022 roku Tomasz Wiśniewski gościł we Wrocławiu, gdzie na zaproszenie Teatru ZAR oraz Instytutu im. Jerzego Grotowskiego uczestniczył w trzydniowym wydarzeniu „Back to Beckett”. Powyżej prezentujemy plakat oraz wybrane zdjęcia autorstwa Tobiasza Papuczysa. Szczegółowe informacje – oraz wybrane nagrania – dostępne są na stronie internetowej Teatru ZAR.

Link: BACK TO BECKETT - TeatrZAR.net

W eseju wstępnym „Rozpierzchnięta codzienność” autorstwa Tomasza Wiśniewski czytamy:

Powrót do Becketta, ten postulat wyrażony na początku lat siedemdziesiątych przez Ruby Cohn (znakomitą amerykańską badaczkę jego twórczości, jedną z tych najważniejszych), równie dosadnie wybrzmiewa w najkrótsze dni 2021 roku. Wyrażona w tej frazie potrzeba odzwierciedla czas niepewności, niepokoju. Światy Becketta poświadczają, że rozbicie, poszatkowanie, balansowanie w odcieniach szarości na krawędzi pustki, poczucie kresu czasu − że wszystko to jest nam na co dzień dane. W tym doświadczeniu nie ma nic wyjątkowego, a jednak pozostaje ono dogłębnie jednostkowe, dosadnie niepowtarzalne, zależne od chwili, w której jest przeżywane. Powrotowi do tekstów Becketta − tych dopominających się wytężonej, niespiesznej, zwielokrotnionej lektury dramatów, wierszy, opowiadań, powieści − sprzyjają okoliczności. Pandemia wytrąca z zawrotnego tempa, przyspieszającego kołowrotka, natłoku wszelkiej maści projektów. Paradoksalnie, niektórym, niekiedy, pandemia zapewnia czas sprzyjający spowolnionemu spotkaniu. Zerwanie narzucanych zewsząd wzorców postrzegania świata nie oznacza absurdalności. Zaśmiecona scena to w równym stopniu egzystencjalna metafora, co obraz codzienny, powszechny.

São Paolo Escola de Teatro

13 czerwca 2022 roku Tomasz Wiśniewski i Martin Blaszk przeprowadzili warsztaty „Geography of Imagination: Collaborative Beckett” dla słuchaczy São Paolo Escola de Teatro, wyjątkowej, zaangażowanej społecznie szkole teatralnej mieszczącej się przy Placu Roosevelta. W publikowanym w tomie Rozproszenie. Almanach Between.Pomiędzy 2023 eseju autorstwa „Teatr a sprawiedliwość społeczna w Brazylii: przypadek São Paolo Escola de Teatro” autorstwa Ivama Cabrala i Marcio Aquilesa, czytamy:

Kierownictwo SP Escola de Teatro niezmiennie wzmacnia i poszerza strategiczną współpracę z artystami i badaczami z całego świata. Dowiedziawszy się o zainteresowaniu naszą szkołą wykładowców z Uniwersytetu Gdańskiego, doktora Martina Blaszka i profesora Tomasza Wiśniewskiego, dyrektor wykonawczy i sekcja projektów międzynarodowych zaproponowali im przeprowadzenie warsztatów. Odbywały się one w ramach Departamentu Rozwoju, sektora niezwykle demokratycznego, oferującego wakaty zarówno regularnym studentom, jak i aktorom, osobom związanym z różnymi formami sztuki, a także osobom zajmującym się tutejszą społecznością. […]

Warsztaty odbyły się w sprzyjających temu okolicznościach, gdyż Teatro Oficina, jedna z najważniejszych i najdłużej działających w Brazylii grup teatralnych, właśnie wystawiała w swoim teatrze – miejscu dziedzictwa historycznego i kulturowego – sztukę Czekając na Godota. Z kolei w Alliance Française, kolejnej instytucji położonej w pobliżu Placu Roosevelta, prezentowano Komedię (reż. Mika Linz) – przedstawienie to było sekwencją trzech krótkich sztuk oraz pantomimy autorstwa Samuela Becketta. […]

Uczestnicząca w warsztatach studentka aktorstwa Heloísa Rocha opisała przebieg części praktycznej w sposób następujący:

Zaproponowano opracowanie etiudy w parach, a następnie przedstawienie jej pozostałym uczestnikom. W dalszej części warsztatów ćwiczenie to rozwijane było w dwóch kolejnych krokach, podczas pracy w parach lub trójkach. Na koniec, obserwując wszystkie te trzy fazy, komentując i słuchając komentarzy innych uczestników i nauczycieli, dostrzegłam kilka możliwości rozwinięcia każdego z tych dwudziestominutowych ćwiczeń. Rozpoznałem, jak można opracować i rozwinąć jedną lub kilka koncepcji konkretnej sceny. Zauważyłem również, że doceniono obecność i badanie ekspresji ciała, do której zachęcano i którą bardzo dobrze przyjęto. Wszystkie propozycje odnoszono do twórczości Becketta i jego technik wyczerpania ciała oraz relacji między cielesnością a subiektywizacją.

Centrum Badań Transdyscyplinarnych Máskara

11 czerwca 2022 roku, podczas odbywającego się w brazylijskiej Goiânii festiwalu ENTRE, Teatr Máskara zaprezentował cykl wydarzeń związanych z ich pracą nad twórczością Samuela Becketta. Powyżej przedstawiamy zdjęcia z niezwykłej pod względem wizualnym interpretacji ostatniego dramatu Becketta Co gdzie w reżyserii Robsona Corrêa de Camargo.

W opublikowanej w 2006 roku rozmowie „Twórca niezmiernie tropikalny. Beckett w Brazylii”, Robson Corrêa de Camargo stwierdził:

Wydaje mi się, że przypisywane tradycyjnie Beckettowi zestawienie czerni i bieli – tak typowe dla jego klasycznych przedstawień – straciło obecnie swój rewolucyjny charakter. Nie ma sensu dłużej odtwarzać tej zużytej metaforyki, gdyż prowadzi to do eliminacji efektu udziwnienia, tak typowego dla jego twórczości. Widownia powinna być wytrącona z przyzwyczajeń i równowagi, musi być szokowana również w najnowszych inscenizacjach. Nie oglądamy reliktu przeszłości, dramaty nie są zamrożone w przeszłości. Nie przychodzimy oglądać tych samych postaci, nie przychodzimy oglądać starej, historycznie ustalonej i dawno już poznanej inscenizacji Godota. Stąd mój sprzeciw wobec tej okropnej tendencji do odtwarzania klasycznej scenografii. [„Topos” 2006, nr 6 (91)]

Teatro Oficina Uzyna Uzona

12 czerwca 2022 roku Martin Blaszk i Tomasz Wiśniewski z BRGiG oraz Robson Corrêa de Camargo i Ronei Vieira z Teatru Máskara obejrzeli przedstawienie Teatro Oficina Uzyna Uzona Esperando Godot w reżyserii wybitnego brazylijskiego twórcy teatru awangardowego Zé Celso. Wybór fotografii z wizyty z teatru w São Paolo prezentujemy powyżej. Przedstawienie stanowić będzie dla BRGiG w najbliższych latach istotny – jeśli nie najważniejszy – punkt odniesienia w badaniach nad żywotnością twórczości Samuela Becketta w XXI wieku. Wstępne i szkicowe jego omówienie Tomasz Wiśniewski zaproponował podczas SchulzFest 2022 w referacie „Groza i wyobraźnia: antropofagia w teatrze”:

Jeśli rzeczywiście możemy mówić o froncie wojny kognitywnej, to nie jest on koherentny, przebiega być może również w mało oczywistych rejonach, również na drugim krańcu świata. Obrazoburczy, zaangażowany politycznie Teatr Oficina Uzyna Uzona z brazylijskiego São Paolo wystawia w czerwcu 2022 roku zadziwiające, ludyczne, prześmieszne, tragikomiczne Esperando Godot / Czekając na Godota. Wolą obchodzącego w ten sposób swe 85 urodziny Zé Celso – a właściwie José Celso Marineza Corrêi – jest by dramat Becketta przefiltrować przez koncepcję kulturowej antropofagii Oswalda de Andrade. I rzeczywiście jego Godot jest na wskroś przesiąknięty brazylijskim tropikiem: w pełni wykorzystane jest terreiro teatru z jego długą niczym droga sceną oraz rzeczywistym drzewem wrośniętym poprzez szybę w przestrzeń teatru, zamiast rzepy Estragon zabawia się obscenicznie bananem, a wcieleniem Chłopca obwieszczającego, że Godot nie przyjdzie jest czarnoskóry anglojęzyczny Boy – czyli postać Zé Pilintra wywodząca się z afro-brazylijskich wierzeń synkretycznych Catimbó z północnej części kraju (Umbanda).

Wspominam o tym wszystkim gdyż Godot Teatru Oficina jest na wskroś współczesny, zaangażowany społecznie i politycznie, a jednocześnie przekracza wszelkie wyobrażenia o tym, czym może być sztuka Becketta. Akcję śledzimy z wysokich na pięć pięter rusztowań widowni i jest ona na bieżąco streamingowana za pomocą trzech kamer. Ramą całości, kurtyną, jest strumień żywej wody bijącej spod wysokiego sufitu, transponowany następnie w projekcję tropikalnej burzy pojawiającą się na rozmieszczonych w różnych zakątkach teatru ekranach. Ekrany epatują nas za chwilę grozą codziennych katastrof: karczowanej, płonącej Amazonii, eksterminowanych plemion tubylczych, powodziami błotnymi, katastrofalnym zapadnięciem się jednej z brazylijskich tam, bezwzględną ekspansją wyjaławiających dżunglę kopalni odkrywkowych. Lokalny, brazylijski kontekst przechodzi jednak niespodziewanie w mrożące krew w żyłach obrazy z Ukrainy; w otwarciu Godota świat ekranów przenosi nas do Buczy, do świata zdewastowanych ruin, odpalanych pocisków, wreszcie ciał w workach foliowych wrzucanych do głębokiej mogiły. Sylwetka kremlowskiego zbrodniarza poprzedza wizję apokalipsy nuklearnej.

Głęboki grób z Buczy determinuje wertykalną oś Godota Teatru Oficina. Vladimir wdrapuje się tu w otwarciu na scenę spod ziemi, dosłownie, przybywa ze scenicznego grobu, wygrzebuje się ze świata śmierci ‘underworld’. Dobitne echo początkowych kadrów wybrzmiewa również, gdy nad scenicznym grobem wypowiadana jest w zakończeniu kwestia ‘One rodzą okrakiem nad grobem. Światło świeci przez chwilę a potem znów ciemność’. Obraz otchłani z Buczy przenika na wskroś tropikalnego Godota Zé Celso, a jednocześnie jego wyobraźnia nie pozostawia wątpliwości, że otchłań ta podlegać może – czy wręcz podlegać musi – transgresji. Jeśli rzeczywiście możemy mówić o froncie wojny kognitywnej, to przebiega on również w Teatrze Oficina, w São Paolo, w Brazylii, w której napaść na Ukrainę pozostaje przedmiotem nieustannej, fałszującej rzeczywistość, propagandy i mowa tu nie tylko o zwolennikach kolejnego despoty, kolejnego Pozzo, czyli Jaira Bolsonaro.

Beckett Research Group in Gdańsk

Beckett Research Group in Gdańsk to grupa badawcza założona i prowadzona przez dr. hab. Tomasza Wiśniewskiego, prof. UG, afiliowana przy Katedrze Sztuk Scenicznych działającej przy Instytucie Anglistyki i Amerykanistyki Uniwersytetu Gdańskiego. Skupia anglistów, romanistów, polonistów i artystów z różnych ośrodków w Polsce, a jej honorowym patronem jest profesor SE Gontarski z Uniwersytetu Stanu Floryda w USA. BRGiG współpracuje z krajowymi i zagranicznymi badaczami zajmującymi się Beckettem (Trinity College Dublin w Irlandii, Uniwersytet Stanu Goiás w Brazylii), jak również z tłumaczami i artystami mierzącymi się z jego twórczością. Właśnie spotkanie świata akademickiego ze środowiskiem twórczym – poszukiwanie różnorodnych, nie zawsze komplementarnych sposobów oglądu twórczości Becketta – wyznacza główną oś podejmowanych przez nas działań.

BRGiG organizuje cykliczne seminaria Beckettowskie w Trójmieście, a także warsztaty/laboratoria teatralne oraz dyskusje z poetami, pisarzami, filmowcami oraz twórcami teatralnymi. Działalność BRGiG to również publikacje oraz wspieranie inicjatyw artystycznych. W 2012 roku monografie wieloautorskie Samuel Beckett. Tradycja – awangarda (2012) oraz Back to the Beckett Text (2012) otworzyły serię Between.Pomiędzy prowadzoną przez Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, a w roku 2017 ukazał się 11 tom tej serii, zatytułowany Beckett w XXI wieku. Rozpoznanie. W 2016 roku nakładem Wydawnictwa Maski ukazała się książka Przedstawienie Becketta, zawierająca tłumaczenia esejów SE Gontarskiego na język polski. Współpraca z Sopockim Teatrem Tańca doprowadziła do powstania spektaklu Wszystko co widać. Ohio oraz filmu artystycznego To Wszystko Tutaj. Efekty pracy laboratoryjnej prof. Gontarskiego udokumentowane zostały na filmie „…but the clouds…”, który był prezentowany na forum akademickim w Polsce i w Stanach Zjednoczonych, podczas Beckett Summer School w Trinity College Dublin oraz na Uniwersytecie Karola w Pradze. W 2010 roku powstał film dokumentalny Beckett na plaży, a podczas Festiwalu Between.Pomiędzy 2019 światową premierę miała laboratoryjna impresja filmowa Beckett on the Baltic w reżyserii S.E. Gontarskiego.