Galeria

UnderWaterArt: Morze, ekologia, teatr i sztuka

(dr Sylwia Dobkowska i dr Szymon Gredżuk)

Morze co prawda nie jest nowym tematem dla sztuki, ale z pewnością jest nowym środowiskiem dla jej tworzenia. Dopiero w drugiej połowie XX wieku ludziom na dobre udało się przełamać barierę powierzchni wody, a możliwość obserwacji podwodnego świata stała się powszechnie dostępna, niosąc za sobą fascynację morskimi głębinami, a także refleksję dotyczącą ich delikatnej ekologii. W dobie kryzysu klimatycznego uświadomiliśmy sobie, że środowisko to jest znacznie bardziej istotne dla naszego przetrwania, niżby nam się na co dzień wydawało – nam, stworzeniom, dla których naturalne jest przecież środowisko lądowe. Postępy nauk ścisłych, takich jak oceanografia czy biologia morska, pozwalają nam na gromadzenie wielu informacji na temat ekologii mórz i oceanów, jednak to dopiero bezpośrednie doświadczenie i doznania estetyczne wynikające z prowadzonej przez człowieka pod wodą działalności – zarówno tej komercyjnej, jak i rekreacyjnej czy artystycznej – pozwalają to środowisko poczuć, przeżyć, pozwolić mu poruszyć nasze emocje i ciekawość – co wydaje się warunkiem koniecznym, aby mogło ono na stałe pozostać elementem naszego życia i przedmiotem naszej troski.

Projekt badawczy ma na celu przeprowadzenie podstawowych badań na temat podwodnej działalności człowieka oraz jej artystycznych reprezentacji, opisujących związane z nią doświadczenia (w szczególności tych przeniesionych do środowiska podwodnego) – obejmujących obszary od tańca i sztuk wizualnych, po literaturę piękną. Przykładem mogą być produkcje Les Films Engloutis stworzone przez Guillaume Néry i Julie Gautier lub podwodne rzeźby tworzone przez Jasona deCaires Taylora w Meksyku. Podwodne środowisko daje artystom zupełnie nowe możliwości ruchu w warunkach zmienionej grawitacji, a widzom – możliwość obserwacji dzieł sztuki z perspektyw niedostępnych na powierzchni. Celem ukazania narracji artystów bezpośrednio związanych ze światem podmorskim jest oderwanie od ziemi naszych perspektyw na stan i potrzeby środowiska naturalnego.

Pierwsze badania terenowe (jak i bardziej w tym przypadku adekwatne badania podwodne) zostały przeprowadzone w sierpniu 2022 roku w Japonii – kraju wyspiarskim, nierozerwalnie związanym kulturowo z oceanem. Skupiliśmy się w szczególności na: regionach Shima i Toba w pref. Mie, regionie Morza Wewnętrznego (Seto Naikai) oraz na położonej na południu Okinawie. Celem badań była próba uchwycenia sposobu, w jaki na problemy podwodnej ekologii spoglądają osoby związane z morzem (m.in. ama i uminchu), a także przyjrzenia się formom reprezentacji morza w literaturze, sztuce i tradycji ludowej oraz rozpoznanie możliwości prowadzenia działalności artystycznej pod wodą. Liczne wizyty w bibliotekach i muzeach pozwoliły na zgromadzenie bogatego materiału źródłowego i fotograficznego. Z kolei kwerendy podwodne pozwoliły zapoznać się ze specyfiką i problematyką ekologii raf koralowych Okinawy. Przeprowadzo wiele rozmów z okinawskimi nurkami obserwującymi to środowisko na co dzień, a także akademickimi badaczami kultury morskiej Japonii. Podczas badań udało się także zebrać cenne tropy dotyczące artystycznych reprezentacji ludzi morza, przede wszystkim cyklu podwodnych wystaw sztuki prowadzonego przez wiele lat na wyspie Amami oraz obejrzeć wiele powiązanych tematycznie z morzem instalacji artystycznych podczas X festiwalu Setouchi Triennale. Pomimo wprowadzenia licznych i nagłych zmian planów, związanych między innymi z koniecznością podjęcia ucieczki przed tajfunami (i to dwukrotnie), kwerendy okazały się wyjątkowo owocne. Dostarczyły nam nie tylko bogatego materiału do analizy, ale także okazały się inspiracją w myśleniu nad dalszym kierunkiem badań. A to dopiero początek naszej eksploracji!